Wilma Geldof: ‘Het gaat mij om de link naar het hier en nu’

Tijdens haar schoolbezoeken daagt Wilma Geldof leerlingen uit om na te denken over oorlog en vrijheid toen én nu. In haar boeken schrijft ze regelmatig over het leven van jongeren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo verdiepte Wilma zich in het leven van een jong Haarlems verzetsmeisje en in het verhaal van een jongen die opgroeit in een NSB-gezin. Waarom vindt ze het belangrijk om deze verhalen te vertellen aan jongeren?
 
Je boeken Meisje met de vlechten en Elke dag een druppel gif gaan over opgroeien in de Tweede Wereldoorlog en verzet. Hoe begin jij een gesprek over deze thema’s met leerlingen?
Ik begin het gesprek met leerlingen door over mijn eigen achtergrond te vertellen en door hen vragen te stellen. Soms wijs ik leerlingen aan: wat vind jij? En jij? Ik inventariseer wat zij vinden en bevraag hen. Bij kleine, veilige groepen kan ik meer verbinding leggen naar hun eigen leven. Verder heb ik prikkelende stellingen, met stemkaartjes. Dat kan zelfs – zoals in dit geval – bij een groep van 172 leerlingen. Een echt gesprek wordt het bij zo’n grote groep natuurlijk niet: dan verliest de rest de aandacht.

Ik eindig vaak met de vraag welke jongeren iets weten van het oorlogsverleden van hun (over)grootouders. De meeste jongeren weten niets (ik spoor hen aan om hun (over)grootouders er over te vragen als dat nog kan), maar er zijn er altijd een aantal die wél wat te vertellen hebben en dat graag doen.

Ik hoop dat ze nadenken over wij-zij-denken, over de keuze om je te verzetten tegen onrecht, ook als die keus moeilijk is

Waarom is het voor jou belangrijk om deze verhalen te vertellen aan leerlingen? Wat hoop je dat ze meenemen uit je lezing?
Het gaat mij om de link naar het hier en nu. Het gaat over vrijheid, verdraagzaamheid en het tegengaan van discriminatie. Ik hoop dat ze nadenken over wij-zij-denken, over de keuze om je te verzetten tegen onrecht, ook als die keus moeilijk is. Ik merk dat veel jongeren het idee hebben dat je alleen voor jezelf leeft en dat je niet verplicht bent om anderen te helpen. Ik wil graag een beetje wrikken in die overtuigingen.
Tegelijk bezoek ik hen in de eerste plaats als schrijver. En ik hoop dat ze begrijpen dat het in boeken – net als in films – over verhalen gaat. Dat alleen de manier van overbrengen verschilt. Ik hoop óók dat ik ze aanzet tot lezen.

Soms hoor ik leerlingen na afloop met elkaar erover pratend weglopen. Dat is geweldig

Je bent één van de schrijvers die deelneemt aan ons project Auteurs voor Vrijheid. Wat betekent vrijheid voor jou?
Een grote vraag. Vrijheid betekent zoveel! Het is iets vanzelfsprekends wat je pas voelt als je het mist. Zoals gezondheid. Of zoals ik het Splinter Chabot laatst hoorde verwoorden: als zuurstof. Als het wegvalt, stik je. Zo is vrijheid makkelijker te omschrijven door wat het níet is. Vrijheid is voor mij de vrijheid om jezelf te zijn, om jezelf te ontplooien, om keuzes te hebben. Tegelijk maakt het hebben van keuzes mij vaak niet gelukkig maar onrustig omdat ik teveel moet kiezen.

Echte vrijheid ervaar je in jezelf. Als ik in het hier en nu, zonder belemmerende gedachten, blij met mezelf en de wereld kan zijn en niets meer nodig heb. Zwemmen in zee, eindeloos turen naar uitgestrekte landschappen: het ultieme gevoel van vrijheid. Maar je leeft niet alleen voor jezelf. Vrijheid is ook: je verzetten tegen wij-zij-denken, je uitspreken tegen uitsluiting en onderdrukking, vrijheid is óók je verantwoordelijkheid nemen.



Kun je je opvallende of mooie reacties van leerlingen herinneren in je gesprekken over oorlog en vrijheid?
Ja, veel. Van de Amsterdamse leerling met een niet-Nederlandse achtergrond die – naar aanleiding van wat ik vertelde over de research – vroeg of ik ook met Hitler had gesproken, tot een Joodse leerling die vertelde hoe zijn overgrootmoeder, als enige van haar gezin, de oorlog had overleefd. Of een leerling uit Barneveld wiens opa tijdens de Puttense razzia níet door de Duitsers was opgepakt. De Duitsers waren erg bang voor besmettelijke ziekten. Haar opa had make-up op zijn gezicht gesmeerd en was in bed gaan liggen, een ziekte voorwendend. ‘En daarom zit jij nu hier,’ concludeerde ik.

Laatst maakte ik mee dat een leerling niet begreep wat ik vertelde over Freddie, de hoofdpersoon uit Het meisje met de vlechtjes, Nederlands jongste verzetsmeisje in het gewapend verzet. ‘Dus Freddie was lid van de NSB?’ vroeg hij. ‘Dus Hitler was de baas van de NSB?’ Hij wilde het echt graag begrijpen. Hij wilde duidelijkheid over wie nu goed was en wie fout. ‘Dus Hitler was fout?’ vroeg hij aan het eind van het uur.
Het was een Somalische jongen. Ik besefte met een schok dat er vijftienjarige Nederlandse jongeren zijn met een andere culturele achtergrond die letterlijk níets weten van de tweede wereldoorlog.

Soms hoor ik leerlingen na afloop met elkaar erover pratend weglopen. Dat is geweldig!
Ik krijg overigens ook veel reacties van volwassenen. Elke dag een druppel gif wordt dit voorjaar in een extra mooie editie met veel foto’s uitgebracht voor volwassenen.

Auteurs voor Vrijheid is een project van De Schrijverscentrale in samenwerking met het Nationaal Comité 4/ 5 mei. Wilma Geldof maakt hier deel van uit. Tot en met oktober 2020 is zij met korting te boeken voor lezingen en workshops die in het teken staan van 75 jaar vrijheid. Kijk hier voor meer informatie.