Onderzoek Wat doet het boek: 'Een boek dwingt je niet'

Dat boeken lezen belangrijk is voor de taalontwikkeling is bekend. Maar is dat ook waaróm we lezen? De vraag wat een boek doet met een lezer wordt gek genoeg niet vaak gesteld als het gaat om de opbrengsten van lezen. Daar wilde Stichting Lezen verandering in brengen.

Jette van den Eijnden (onderzoeker bij Stichting Lezen) en Emy Koopman (onderzoeker bij Stichting Lezen en gepromoveerd literatuurwetenschapper) hebben wetenschappelijk onderbouwd wat een boek voor een lezer kan betekenen. Jette deed het vooronderzoek Wat doet het boek? en Emy heeft dat rapport omgewerkt tot tijdschriftartikelen in Leesmonitor Magazine Wat beweegt het boek?

Empathie

'Eén van de verrassendste bevindingen uit mijn literatuuronderzoek? Dat er een relatie is tussen de hoeveelheid verhalen die mensen lezen en hun empathisch vermogen,' vertelt Jette enthousiast. 'Je leert als veellezer verschillende perspectieven kennen en ontwikkelt zo vermoedelijk een beter voorstellingsvermogen. Lezen kan bijvoorbeeld onze vooroordelen tegengaan! Neem een boek als Harry Potter waarin discriminatie een thema is dat breed wordt uitgemeten, dat pikken kinderen ondanks het fictieve karakter op.'

Verrassend is dat er een relatie is tussen de hoeveelheid verhalen die mensen lezen en hun empathisch vermogen - Jette van den Eijnden

Praten met leerlingen

Jette: 'Maar het tegenovergestelde is ook waar: tijdens het lezen van een verhaal ben je soms minder kritisch. Als je wordt opgezogen door een verhaal en je inleeft in de personages, neem je ook makkelijker foutieve informatie voor waar aan.' Emy vult aan: 'Een meeslepend verhaal kan je aan je eigen idealen doen twijfelen, maar daar is niets mis mee. Een boek dwingt je niet, je bent er zelf bij.' Jette: 'Daar ligt voor leerkrachten een belangrijke taak: praat met je leerlingen over boeken en deel gedachten met elkaar. Als er een auteur in de klas komt, hebben kinderen de unieke kans om te bespreken of hun interpretatie overeenkomt met die van een schrijver. Dan merken ze ook dat dat niet altijd zo hoeft te zijn.'

Verruiming van je denken

'In het onderzoek maak ik een onderscheid tussen drie factoren waarop lezen van invloed is: 1) lezen verruimt ons denken, 2) lezen leert ons om anderen beter te begrijpen, 3) lezen vergroot ons welzijn,' vertelt Jette. Emy: 'Als voorbeeld: ik las The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood onlangs. Die roman maakt onder meer duidelijk dat autoritaire machthebbers wel degelijk denken dat ze het goede doen. Het herinnerde me eraan om te blijven kijken naar de motieven van mensen die op het eerste gezicht puur kwaadwillend lijken.' Jette: 'Eigenlijk zou je bij elk boek moeten nagaan: wat doet een boek met mij?'

Vertaling naar de praktijk

In Leesmonitor Magazine worden, aan de hand van interviews en artikelen, de positieve effecten van lezen beschreven. Daarbij wordt besproken hoe de leesmotivatie thuis en op school bevorderd kan worden, een vertaling van wetenschap naar praktijk. 

Lees hier het onderzoek.

Fotografie: E. Walvisch. Op de foto: schrijver Sanne de Bakker.